Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçeklesevinçli bir düzen değildir. Haklar, maşer süresince insanoğluın fiilen nasıl davrandıklarını değil, nasıl davranmaları icap ettiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak midein vardır. Doğruluk kıymeti dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene vurmak, maşerî ömürın gerçekleşmesini elde etmek lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin kontrasına onaylama edilmesi ve uyulması gereken, kesinkes esaslı kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle maşer süresince insanoğluın gidişat ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her dakika mümkündür. “İşte tüze, anatomi davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir düzenek, bir bütündür.” İnsan-anatomi, anatomi-huy ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru midein evrensel ilkelerle güvence şeşna alınmasıdır. Haklar, adamlık seviyesi midein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birfena rey ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, maşer sözleşmesi, huy ve insanoğlu olarak tamlayan konseptlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini elde etmek için konulmuş olan ve halk gücüyle desteklenen kaide, adalet ve kanunların hepsidür. Daha geniş bir tanılamamıyla tüze, adalete yönelmiş maşerî yaşamma düzenidir. Haklar Kelime Mealı Haklar kelimesi Arabi “adalet” kökünden gelir ve adalet kelimesinin çoğulu olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “adalet” kelimesinin çoğulu “ilenme’kak”tır. Türk Gönül Kurumu’na nazaran tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” manaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet manaında da kullanılır. Uran Mealı Haklar dönemden döneme değiştiği midein hala doyurucu bir tanılamam mimarilamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen tanılamamı ise: “Belli bir zamanda muayyen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) ilişkilanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak tüze, kendi süresince üs olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun zevat arası ilişkileri sermaye yer kısmına Özel Haklar, zevat ile mutluluk veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Haklar, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna mukabele Temel Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun mebdelıca madun dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mutluluk tarafından güvenceye alınmış ve cebri yaptırımlara ehil olmasıdır. Haklar kuralları anatomi davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun ölçü hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla kabil nitelikteki tüm durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar yerında yaptırım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek midein kullanılır. Haklar düzenini sağlamlamayı ve korumayı ammaçlayan yaptırımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları mâni olmak midein kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, cezaevi ve vakıf cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, vurgun metres; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçıntıçılık cezaları kabilinden farklı tüze dallarında farklı yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile dayalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; dimaği bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek veya siyasal konseptleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan tüze, umumi olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşerî bir yaşamma düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, teamül yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşerî ömürı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve güvenlik süresince bir arada yaşamalarını sağlamlamaktır. 2. Pratik Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Katlanması) Hukukun teamül amacını, maşerî gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile maşer süresince yaşayan insanoğluın, birbirleri ile sağlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanoğlunun mimarisından kaynaklanan ihtiyaçlarını kontralamaya çalışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir tüze düzeni ömürın üs gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanoğlunun tabii mimarisına ve bundan gelecek gelen gereksinimlerine iyi çıkmak zorundadır. Haklar önemli ölçüde, iktisadi gerçeklere de vabestedır; iktisadi ihtiyaçlara uymalı ve onları kontralamalıdır. 3. Doğruluk Haklar bu fonksiyonu ile muayyen bir tertip şeşna aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir muadelet düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak sahih kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük tanılamamıyla adalet, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) çıkmak üzere dü farklı anlamda kullanılır. Doğruluk aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet manaında şahsi bir özelliği deyimler. Nefer her dakika haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni çevirmek yolunda baki ve değçalışmamez bir çaba gösterir. İşte bu gidişat ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile dayalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet mazmunı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği ilinti biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze yerında hukuki ölçü olarak güfte konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Cemiyet mideindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini mideermiş kurallar tümü olarak tüze, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve kullanmak yerinde bulunduğuna nazaran, adaletin böylelikle, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet mazmunı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün tüze sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir ölçü niteliğindeki adalettir. Haklar bir maşer düzenini mideerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lüzumlu mevcut düzeni kollamak, gerekse onu değçalışmatirmeyi meşrulaştırmak midein her dakika adalete mebdevurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta kontramıza müesses tüze düzenlerinin asli örneği, olması gereken tüze manaında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, mevcut tüze düzenlerinin kendisine iyi olup olmadığı açısından bir ölçü ve yorum ölçüsü olabilir. Yeniden bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve olumsuz kontralıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon abra süresince olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Normal olarak bütün tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî yaşamma uyacak, hem de bu maşerî ömürın amerikan barış süresince sürebilmesi midein bir düzen görünümünü sağlamlamaya çalışacaktır.